Kemal Gözler, Kayaaltı Çiftliği Tarihi, Bursa, Ekin, 2025, XVIII+340 s.

Arka kapağı büyük boy görmek için burasını tıklayınız.

TANITIM YAZISI

Bu kitapta, günümüzde Çanakkale ili Biga ilçesi Yeniçiftlik köyü sınırları içinde yer alan Kayaaltı yerleşiminin, 1574’ten 1895’e, 321 yıllık bir süreç boyunca geçirdiği sosyal, ekonomik ve demografik değişim inceleniyor. 1574 yılında bir “kışlak” olan Kayaaltı, 1660 yılında “cemaat”e, 1696 yılında bir “köy”e, 1800’lerin başlarında bir “çiftliğe” ve 1895 yılında bir “muhacir köyü”ne dönüşmüştür.

1696 yılında Kayaaltı, 12 ailenin yaşadığı küçük bir köydü. 1700’lerin sonlarında veya 1800’lerin başlarında bu köy yok olmuş ve köyün yerini bir çiftlik almıştır. 1840 yılında çiftlikte yaşayan yerli nüfus yoktur. Çiftlikte 16 zenci köle ve 5 de zenci cariye çalışmaktadır. Ayrıca isimlerine bakarak Bulgar veya Ulah olduğunu tahmin ettiğimiz, Nikola, Tanaş, Ostovyo, Yovan ve Vulço isimli 5 de gayrimüslim koyun çobanı vardır. Çiftliğin kahyası Erzurumlu Mehmet Ağa’dır.

1895 yılında Kayaaltı Çiftliği, yarısı Pomak olan Bulgaristan muhaciri 200 aile tarafından satın alınmış ve üzerinde “Lofça-i Cedit (Yeni Lofça) isimli bir köy kurulmuştur. Artık Kayaaltı, bir muhacir köyü olarak ve yeni ismiyle tarihte yerini almıştır.

Kitapta, Kayaaltı arazisi üzerinde mülkiyet değişimleri de incelenmektedir. Kayaaltı arazisi, en az 32 bin dönüm büyüklüğünde oldukça verimli bir arazidir. Bu arazinin en azından 1796 yılına kadar tımar statüsünde bulunduğunu biliyoruz. Arazi, Biga kazası Koçmar ve Ahi tımarlarına dahildir. Bu arazi 1836-1838 yıllarında çiftliktir. Ancak tımar statüsünden çıkıp çiftlik statüsüne ne zaman ve nasıl girdiğini tam olarak bilmiyoruz.

Kitapta tarihsel süreç içinde Kayaaltı arazisi üzerinde tasarruf veya mülkiyet hakkı değişimleri de incelenmektedir. 1800’lere kadar dirlik rejiminde bulunan bu arazinin, 1836-1838 yılları arasında Mehmet Vasıf Paşa’nın mülkiyetine girdiğini biliyoruz. Kayaaltı Çiftliği, 1865’te Vasıf Paşa’nın ölümüyle oğluna, 1875’te de onun ölümüyle torunlarına geçmiştir. Çiftlik, 1890 yılında Vasıf Paşa’nın torunları tarafından İngiliz tabiiyetinde bir Levanten olan James William Whittall’a satılmıştır. Bu sonuncusu, çiftliği beş yıl elinde tuttuktan sonra, 1895 yılında Bulgaristan muhaciri 200 aileye satmıştır. Görünen odur ki, bir dirlik arazisi, önce bir paşanın, sonra onun varislerinin, daha sonra zengin bir İngiliz tacirin ve daha sonra da Bulgaristan muhaciri ailelerin mülkiyetine girmiştir.

Kitapta anlatılan hikaye, Osmanlı İmparatorluğu’nun son üç yüzyılında Batı Anadolu’da kırsal alanda yaşanan sosyal, ekonomik ve demografik değişime ışık tutuyor.

AÇIK ERİŞİM

Kitabın tam metnine ücretsiz olarak Google Books'tan ulaşabilirsiniz.

KİTABIN BÖLÜMLERİ

İçindekiler [PDF]

Önsöz [PDF]

Giriş

Bölüm 1: Kayaaltı Çiftliği’nin İsmi

Bölüm 2: Kayaaltı Çiftliği’nin Yeri

Bölüm 3: Kayaaltı Çiftliği’nin Yüzölçümü ve Sınırları

Bölüm 4: 1500-1800 Yılları Arası Kayaaltı Kışlağı, Cemaati ve Köyü

Bölüm 5: Kayaaltı Çiftliği’nin Sahipleri

Bölüm 6: Kayaaltı Çiftliği’nin Kahyaları

Bölüm 7: 1840 Temettüat Defterine Göre Kayaaltı Çiftliği

Bölüm 8: 1844-1845 Temettüat Defterine Göre Kayaaltı Çiftliği

Bölüm 9: Kayaaltı Çiftliği’nde Yaşanmış Olaylar (1845-1895)

Bölüm 10: 1895 Yılında Kayaaltı Çiftliği’nin Bulgaristan Muhaciri 200 Aile Tarafından Satın Alınması

Bölüm 11: 1895 Yılında Kayaaltı Çiftliği’nin 200 Muhacir Aile Arasında Paylaşılması

Sonuç [PDF]

English Abstract [HTML]

Bibliyografya

Dizin [HTML]

ARKA KAPAK YAZISI

Bu kitapta Osmanlı döneminde Biga sancağına tabi Biga kazasında bulunan Kayaaltı Kışlağı / Cemaati / Köyü / Çiftliği’nin tarihi incelenmektedir.

“Kayaaltı” ilk defa 1574 yılında bir “kışlak” olarak karşımıza çıkıyor. Kayaaltı Kışlağı, 1660 yılında “Kayaaltı Cemaati”ne, 1696 yılında “Kayaaltı Köyü”ne ve 1800’lerde ise “Kayaaltı Çiftliği”ne dönüşmüştür. 1700’lerde veya 1800’lerin başlarında bu köyün nasıl olup da bir köyden çiftliğe dönüştüğü ise bilinmemektedir.

Kayaaltı Çiftliği’nin bilinen ilk sahibi Mehmet Vasıf Paşa’dır. Bu Çiftlik, 1836-1838 yıllarında adı geçenin mülkiyetine girmiştir; ancak bunun nasıl gerçekleştiğini bilmiyoruz. Bu yıllarda Vasıf Paşa, Çanakkale Boğaz Muhafızı ve Biga Sancağı Mutasarrıfıdır.

Kayaaltı Çiftliği, Mehmet Vasıf Paşa’nın 1865’te ölümüyle tek çocuğu olan Mehmet Rauf Bey’e geçmiştir. Mehmet Rauf Bey’in Çiftliğin bir parçası olan Ece Gölü’nde geçirdiği bir av kazası sonucu 1875 yılında ölmesi üzerine Çiftlik, onun çocukları Hüseyin Vasıf Bey, Emine Müzeyyen, Hatice Saadet ve Zeliha Hanımlara intikal etmiştir.

1890 yılında Çiftliğin dörtte üç hissesi Hüseyin Vasıf Bey, Emine Müzeyyen, Hatice Saadet ve Zeliha Hanımlar tarafından İngiltere tebaasından James William Whittall’a satılmıştır. 1890-1895 yılları arasında Çiftliğin dörtte bir hissesinin de Osmanlı tebaasından Yenişehirli İsmail Zühtü Bey’e ait olduğunu biliyoruz.

1895 yılında James William Whittall ve İsmail Zühtü Bey, Çiftliği 5500 Osmanlı lirası bedelle Bulgaristan muhaciri 200 aileye satmışlardır. Çiftliğin bedeli, bir hisse 27,5 Osmanlı lirası üzerinden 200 hisseye bölünmüş ve hisse sahipleri tarafından ödenmiştir.

Aynı yılın Ağustos ayında muhacir aileler, satın aldıkları Kayaaltı Çiftliği’ne gelmişler ve Çiftliğin üzerinde “Lofça-i Cedit (Yeni Lofça)” isimli bir köy kurmuşlardır. Muhacir aileler, Çiftliği 200 hisseye bölerek kendi aralarında taksim etmişlerdir. Bir hisse sahibine köy yerleşim yerinde 2 dönüm arsa ve arazide de 60 dönüm tarla ölçmüşlerdir.

Kayaaltı Çiftliği, 32 bin dönüm, yani 32 km² büyüklüğünde oldukça verimli topraklar üzerinde kurulu olan bir çiftliktir. Ancak 1895 yılında Bulgaristan muhaciri 200 aile tarafından satın alınması ve üzerinde bir muhacir köyü kurulmasına kadar, Çiftliğin ziraî üretimi oldukça sınırlıdır. Nitekim 1840 yılında Çiftlik arazisinin sadece 608 dönümü ekilmiş, gerisi boş bırakılmıştır. 1845 yılında ise Çiftliğin yalnızca 125 dönümü ekilebilmiş, gerisi boş kalmıştır.

Buna karşılık, hayvan varlığı bakımından Kayaaltı Çiftliği’nin daha zengin olduğu görülmektedir. 1840 yılında Çiftlikte 298 adet büyükbaş hayvan (inek, manda, at ve deve) ve 797 adet koyun vardır. Ancak koyunların 278’i Çiftliğe değil, Bulgar veya Ulah olduğunu tahmin ettiğimiz gayrimüslim koyun çobanlarına aittir. 1840 yılında Çiftlikte bu beş koyun çobanından başka 16 zenci köle ve 5 de zenci cariye çalışmaktadır.